Diagnoza autyzmu 2024-05-20

Pierwszą rzeczą potrzebną do niesienia pomocy naszym dzieciom jest zrozumienie tego, czego doświadczają. Zrozumienie, że ich system przetwarzania sensorycznego zachowuje się inaczej niż nasz. Przetwarzanie bodźców zmysłowych z otaczającego świata stanowi dla nich wyzwanie. Ich słuch, węch, zmysł dotyku i wzrok mogą radykalnie różnić się od naszych do tego stopnia, że samo bycie w świecie może być skrajnie przytłaczające, nieprzewidywalne i chaotyczne.

Logistyka autyzmu, K. Wilde

Od wielu lat prowadzone są badania nad autyzmem, jednak nie pozwoliły one dowiedzieć się wszystkiego na temat tego złożonego zaburzenia rozwojowego. Nieustannie odkrywane są nowe informacje związane z tym tematem. Warto zaznaczyć, że patogeneza tego zaburzenia nie została definitywnie wyjaśniona pomimo, że osób z autyzmem przybywa,
a badania nad nim przybierają coraz nowocześniejsze formy (Pisula, 2014, s. 7). Osoby dotknięte tym typem zaburzenia wyróżniają się na tle prawidłowo rozwijających się dzieci
a nawet jego rówieśnikami dotkniętymi nawet łagodniejszą z form spektrum zaburzeń autystycznych.

Sfera społeczna należy do jednej z najważniejszych w funkcjonowaniu człowieka. Dla każdego rozwijającego się dziecka kontakty społeczne zarówno z rodziną, jak i  rówieśnikami stanowią podwalinę dalszego prawidłowego funkcjonowania.

Podstawą do stworzenia warunków właściwego funkcjonowania dziecka ze spektrum autyzmu jest trafna i możliwie jak najwcześniej postawiona diagnoza. Dzięki niej możliwe jest sporządzenie wskazówek do postępowania z dzieckiem, które są cenne z punktu widzenia rodziców, ale też nauczycieli. Informacje te są drogowskazem w dalszym postępowaniu
z dzieckiem.

Biorąc pod uwagę kryteria diagnostyczne należy pamiętać, że mowa dziecka
z potencjalnym ryzykiem wystąpienia autyzmu rozwija się w sposób nieprawidłowy,  natomiast wypowiadane słowa są nieadekwatne do sytuacji, w której dziecko się znajduje. Dziecko  często może nie rozumieć, gdy coś opisane jest za pomocą metafory, przenośni bądź żartu – odbiera wszystko wprost (Cieszyńska, 2003, s. 18).

Zauważalne są również charakterystyczne nieprawidłowości w zakresie kontaktu dziecka z otoczeniem. Dziecko nie nawiązuje żadnych relacji z osobami, których nie zna, a kontakt z bliskimi jest często ograniczony. Taka postawa bywa odbierana jako agresywna lub nieprzewidywalna, ponieważ w kontaktach dziecka z innymi ludźmi apatia i bierność dość często przeplatają się z nagłym pobudzeniem emocjonalno-ruchowym (Cieszyńska, 2011).

Kolejnym charakterystycznym objawem dzieci ze spektrum autyzmu jest wysoka odporność na progi bólowe bądź nadwrażliwość na dotyk. Jednak zaburzenia widoczne są we wszystkich obszarach związanych z pracą zmysłów – słuchu, wzroku, dotyku, smaku czy węchu (Błądek, 2013).

W funkcjonowaniu dziecka autystycznego zauważalna jest obecność tzw. stereotypii. Widoczne są stereotypie ruchowe, do których zaliczamy np. machanie rączkami lub paluszkami, złożone ruchy całego ciała, machanie głową czy też kręcenie się wokół własnej osi. W obszarze stereotypi językowych dzieci powtarzają fragmenty filmów lub te same sekwencje językowe.

Charakterystycznym objawem jest również fakt, że dziecku dotkniętemu zaburzeniami autystycznymi trudno jest zainicjować zabawę z rówieśnikiem czy też podporządkować się obecnym w niej normom i zasadom (Cieszyńska, Korendo, 2007).

Również agresja i nadpobudliwość są charakterystyczne dla zaburzeń typu autystycznego. Trzeba pamiętać, że nie występuje ona u wszystkich dzieci i zazwyczaj nie jest celowa. Wynika raczej z frustracji związanej z niemożnością zaspokojenia potrzeb komunikacyjnych. W przypadku autystów agresja często przybiera formę autoagresji, która polega na zadawaniu sobie bólu wskutek ataków frustracji (Cieszyńska, 2011).

Co istotne, każdy przypadek dziecka z autyzmem różni się od siebie. Zróżnicowane są objawy, ich częstotliwość oraz nasilenie, co wynika z indywidualnych, warunkowanych przez rozwój, predyspozycji dziecka, a także ze stopnia samego zaburzenia.

Dla każdego rodzica „inność” jego dziecka jest bolesna, jednak tylko szybka konsultacja ze specjalistą i diagnoza pozwolą ustalić, co jest tego powodem, a w konsekwencji ustalić formę pomocy terapeutycznej dziecku.

Istotnymi elementami diagnozy autyzmu jest rzetelna i trafna diagnoza, postawiona w odpowiednim czasie (czyli jak najwcześniej).  Sam proces diagnozowania zaburzeń ze spektrum autyzmu jest skomplikowany, ale i czasochłonny. Konieczny jest w nim udział oraz współpraca wielu specjalistów, takich jak: psychiatra, psycholog, lekarz medycyny czy pedagog (Search, Lloyd, Preston, 2006, s. 11).

Niewątpliwie osobą, która pomoże w zdiagnozowaniu dziecka, u którego podejrzewa się występowanie autyzmu, jest certyfikowany diagnosta ADOS – 2.

Podstawą diagnozowania jest bardzo wnikliwy wywiad z opiekunami dziecka. Szczególnie istotne są obserwacje zachowania dziecka w różnych sytuacjach, na przykład
w trakcie jego swobodnej aktywności, zabawy, w czasie spędzanym w samotności, w relacjach z rówieśnikami, opiekunami czy też w innych sytuacjach o charakterze typowo społecznym (Kość-Ryżko, 2013, s. 15).

Podczas diagnozy należy również pamiętać o badaniach, które mają typowo medyczny charakter. Ich zadaniem jest wykluczenie innych przyczyn zaburzeń, jakich dziecko doświadcza. Należą do nich głównie badania słuchu, wzroku czy badania o charakterze neurologicznym.

Niezwykle istotny w diagnozowaniu autyzmu u dziecka może być ADOS- 2. Jest to protokół obserwacji objawów autyzmu, określany jako „złoty standard” diagnozy autyzmu na świecie. W trakcie przeprowadzanego badania diagnosta proponuje dziecku i dorosłemu kilkanaście wspólnych aktywności oraz tematów rozmowy.

ADOS-2 to profesjonalny, wielowymiarowy test psychologiczny, który umożliwia zweryfikowanie, czy u danej osoby występują objawy spektrum autyzmu. Procedura diagnostyczna uzależniona jest od wieku osoby badanej. W przypadku dzieci jest to wspólna zabawa z wykwalifikowanym psychologiem-diagnostą. W przypadku młodzieży i osób dorosłych badanie polega przede wszystkim na rozmowie na różne tematy, które są wyszczególnione i szczegółowo opisane w procedurze wykonywania testu ADOS-2.

Badanie to jest standaryzowane, co oznacza, że diagnosta wykonuje je zgodnie ze szczegółową instrukcją. Z kolei wyniki testu oceniane są za pomocą ściśle określonych
kryteriów, co daje gwarancję ich rzetelności. Badanie można przeprowadzać bez ograniczeń już u dzieci od 12 miesiąca życia.

Rezultat badania ADOS-2 – sporządzany jest w formie opinii od psychologa – co stanowi konkretną, zweryfikowaną informację, czy i jakie objawy ze spektrum autyzmu występują u osoby badanej oraz czy posiadane umiejętności są zgodne z normami dla danej grupy wiekowej.

Jednak zgodnie z najwyższymi standardami, aby postawić “pewną” diagnozę ASD, badanie powinno stanowić część wielospecjalistycznej, pełnej procedury diagnostycznej,
w którą zaangażowany jest także lekarz psychiatra. 

Certyfikowany diagnosta ADOS-2

Aneta Trych